Tuyên bố của Chủ tịch ASEAN sau khi kết thúc hội nghị Thượng đỉnh tại thủ đô Manila năm nay không đề cập đến “các hoạt động cải tạo và quân sự hoá” trên các thực thể ở Biển Đông. Đây là điều dễ nhận thấy bởi vấn đề này đã được đề cập trong tuyên bố của ASEAN năm 2016 và được nhắc lại hôm 29/4 vừa qua. Kết quả của hội nghị vừa qua đã cho thấy khu vực Đông Nam Á phần nào đã vượt qua các bất đồng trong vấn đề Biển Đông, mặc dù trên thực tế vẫn còn những khó khăn về sự thống nhất và tính hiệu quả còn kém trong việc đối phó sực ép từ bên ngoài. Hội nghị Thượng đỉnh năm nay không chỉ né tránh đề cập những hoạt động quân sự hoá của Trung Quốc ở Biển Đông mà còn sử dụng lại các tuyên bố khác của ASEAN tuân thủ theo nguyên tắc hoà bình và ổn định. Mặc dù, tuyên bố năm 2016 “khẳng định lại sự cần thiết của việc theo đuổi cách giải quyết hoà bình các tranh chấp phù hợp với luật quốc tế bao gồm Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) năm 1982” nhưng năm nay phân đoạn về Biển Đông đã hoàn toàn cắt bỏ nội dung liên quan đến việc theo đuổi giải pháp phù hợp với luật quốc tế. Tuyên bố Manila cho thấy các nước không muốn ASEAN là một cơ chế để giải quyết các tranh chấp khu vực. Ngoài ra, việc nước chủ tịch Philippines không bày tỏ những quan điểm cụ thế về vấn đề Biển Đông, nơi lợi ích của chính nước chủ tịch và Đông Nam Á bị ảnh hưởng rõ ràng cho thấy ảnh hưởng nhất định của Trung Quốc đối với chính quyền Manila.
Bên cạnh đó, Hội nghị lần này cũng không có cuộc thảo luận chính thức nào về phán quyết của Toà trọng tài năm 2016. Là chủ nhà của hộ nghị năm nay, Tổng thống Duterte đã đưa ra tinh thần chung cho toàn bộ sự kiện, cách tiếp cận của ông Duterte được cho là khá hợp lý trong bối cảnh ASEAN hoạt động dựa trên nguyên tắc đồng thuận, đòi hỏi tất cả các quyết định cũng như tuyên bố, giải pháp chung được nhất trí bởi tất cả các thành viên, không một quốc gia nào bị đứng ngoài cuộc. Việc thể hiện quan điểm mềm mỏng là một lựa chọn trong số hàng loạt cách tiếp cận mang tính chiến lược và khôn khéo mà chính quyền Manila sử dụng để mang lại lợi ích cho họ. Có nhiều quan điểm cho rằng Hội nghị ASEAN là một cơ chế hữu ích nhưng đâyy không phải lựa chọn duy nhất để giải quyết nhiều vấn đề.
X.T
tổng hợp