Ngày 8/8, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) kỷ niệm 49 năm thành lập. Đây được coi là điều thần kỳ khi một hiệp hội với năm quốc gia nhỏ ở Đông Nam Á thành công không chỉ trong việc giữ vững tổ chức trong Chiến tranh Lạnh mà còn phát triển tổ chức thành trung tâm của ngoại giao khu vực hiện nay. Mặc dù ASEAN được thành lập như một tổ chức liên chính phủ nhưng lại bị chia rẽ bởi những lợi ích quốc gia, yếu tố thường che mắt các thành viên của khối trước các mối quan tâm và lợi ích chung của khu vực.
Từ năm 1984 đến 1999, ASEAN đã tăng số lượng thành viên lên con số 10. Bắt đầu với việc Brunei tham gia vào năm 1984, tiếp đến là Việt Nam (1995), Lào với Myanmar (1997) và Campuchia (1999). Việc mở rộng thành viên kết hợp với sự hình thành hàng loạt diễn đàn do ASEAN dẫn dắt như Hội nghị Cấp cao Đông Á (2005), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (2006), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (2010). Và gần đây nhất là sự hình thành của Cộng đồng ASEAN (AC) đã cho thấy được sự liên kết mạnh mẽ của các nước thành viên trong khối ASEAN. Mặc dù ASEAN thường được giữ vai trò dẫn dắt trong việc thiết lập các diễn đàn khu vực nhưng chức năng chính và quan trọng nhất của ASEAN là tạo điều kiện hợp tác trong và ngoài khu vực.
Tuy nhiên, nhưng thành công này không thể che đậy được sự khủng hoảng đang diễn ra trong ASEAN. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao (AMM) năm 2012 diễn ra tại Phnom Penh, ASEAN lần đầu tiên trong lịch sử đã không đưa ra được tuyên bố chung. Việc này thể hiện rõ sự chia rẽ cũng như là lời cảnh tình đối với nội bộ ASEAN. Hiện vẫn còn nhiều thách thức đối với ASEAN trong việc tìm kiếm tiếng nói chung về các vấn đề chiến lược quan trọng và sự đồng thuận của các quốc gia thành viên. Trong một vài sự kiện gần đây, các nước thành viên ASEAN đã khiến cho nhiều người phải suy ngẫm khi nào các nước này mới hiểu được và thực hiện đầy đủ trách nhiệm cũng như nghĩa vũ của mình như là một thành viên trong tổ chức.
Trong bối cảnh ASEAN sắp bước tới sự kiện quan trọng – 50 năm thành lập, Hiệp hội này sẽ cần thực hiện tốt vai trò của mình để thể hiện tinh thần hợp tác và thỏa hiệp mà lần đầu tiên đưa năm quốc gia sáng lập đến với nhau vào năm 1967. Hy vọng tinh thần đấy sẽ là nền tảng để dẫn dắt các quốc gia Đông Nam Á cùng vượt qua những khó khăn, thử thách trước mắt.
X.T