Vào những năm đầu thế kỷ 20, hưởng ứng phong trào Đông Du của cụ Phan Bội Châu, hàng trăm thanh niên yêu nước Nghệ An đã vượt núi băng rừng, xuất dương ra nước ngoài hoạt động để tìm con đường giải phóng dân tộc.Với lòng yêu nước và căm thù giặc, khi được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đào tạo, được tiếp thu ánh sáng của Học thuyết Mác- Lênin và cách mạng tháng Mười Nga, những thanh niên ưu tú Việt Nam đã trở thành những người cộng sản chân chính, trọn đời đi theo con đường cách mạng mà Nguyễn Ái Quốc đã chọn.Trong số những người cộng sản lớp tiền bối tiêu biểu đó, đồng chí Lê Hồng Phong như một ngôi sao rực sáng.
Lê Hồng Phong có tên khai sinh là Lê Văn Dục, bắt đầu đi học trường làng đổi tên là Lê Huy Doãn, sinh ngày 6-9-1902, tại làng Đông Thôn, tổng Thông Lãng, phủ Hưng Nguyên (nay là xã Hưng Thông, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An). Thân phụ là ông Lê Huy Quán, con trai trưởng của cụ Lê Văn Lệ, hậu duệ đời thứ 12 của họ Lê ở Nghệ An, một dòng họ có truyền thống yêu nước, hiếu học và khoa bảng. Sau khi học hết bậc Tú tài, ông Quán mở lớp dạy học ở trường làng và làm ruộng cùng vợ để nuôi dạy các con.Thân mẫu Lê Huy Doãn là bà Phạm Thị Thứ (còn gọi là Sáu), người tổng Nam Kim, huyện Nam Đàn. Bà vừa đẹp người, lại đẹp nết, hát phường vải hay nhất vùng. Khi về làm dâu trưởng họ Lê, bà luôn chiều chồng, thương con, siêng năng, chăm chỉ, luôn lo toan việc họ tộc, nhân ái, hay giúp đỡ mọi người. Ông bà sinh được 5 người con, hai trai, ba gái, Lê Huy Doãn là con thứ tư. Từ thuở nhỏ, Doãn rất thông minh, sáng dạ, chăm làm, ham học, luôn được dân làng và bạn bè yêu mến. Ông bà Tú Quán và dòng họ Lê cũng như bạn bè luôn đặt niềm tin yêu và hy vọng vào tương lai tươi sáng ở Doãn.
Biết Lê Huy Doãn có nguyện vọng muốn làm công nhân trong nhà máy để trải nghiệm, Phạm Thành Khôi đã xin cho Doãn vào làm cùng bộ phận tại nhà máy Diêm. Là người có học, Phạm Thành Khôi và Lê Huy Doãn rất hiểu những mánh khóe bóc lột thậm tệ của bọn chủ đối với anh chị em công nhân. Không chịu ngồi yên nhìn cảnh anh chị em công nhân bị đánh đập, cúp phạt, sỉ nhục, chị em còn bị bọn cai kíp trêu ghẹo, thậm chí bị đánh đập đến chết (trường hợp em gái của chị Lê Thị Nình). Từ năm 1922 đến 1923, Lê Huy Doãn và Phạm Thành Khôi đã bàn với những người thợ bản địa như Lê Mao, Lê Viết Thuật, Lê Doãn Sửu, Lê Thị Nình, Nguyễn Thị Bảy, vận động anh chị em công nhân đoàn kết đấu tranh, đòi các quyền lợi chính đáng. Cuộc đấu tranh của anh chị em công nhân thắng lợi, buộc bọn chủ phải nhượng bộ một số quyền lợi chính đáng. Bọn chủ bí mật cho mật thám theo dõi, lập danh sách và đuổi việc những người cầm đầu. Trong số những người bị đuổi việc có Lê Huy Doãn và Phạm Thành Khôi. Cuối năm 1923, Lê Huy Doãn và Phạm Thành Khôi về nhà Lê Huy Doãn, liên lạc với thanh niên ở các huyện có nguyện vọng đi xuất dương.
Sau Tết Nguyên Đán năm Giáp Tý(1924), trước lúc lên đường, để giữ bí mật, tránh liên lụy đến gia đình, anh em trong đoàn xuất dương đã đổi họ thay tên: Lê Huy Doãn đổi thành Lê Hồng Phong, Phạm Thành Khôi đổi thành Phạm Hồng Thái. v.v. Sau những ngày đi đường gian khổ, trèo đèo lội suối, vượt dãy Trường Sơn, qua sông Mê Kông, Lê Hồng Phong và anh em trong đoàn đã được cụ Võ Trọng Đài đưa đến Trại Cày của cụ Đặng Thúc Hứa ở Phì Chịt (Đông Bắc Xiêm). Sau mấy tháng học tập và rèn luyện tại Trại Cày, cụ Đặng Thúc Hứa đã tuyển chọn Lê Hồng Phong và số thanh niên tích cực rồi gửi sang Quảng Châu, Trung Quốc hoạt động. Tháng 4-1924, tốp thanh niên được cụ Đặng Thúc Hứa gửi sang Quảng Châu được Lê Hồng Sơn và Hồ Tùng Mậu tiếp đón và giới thiệu vào tổ chức Tâm Tâm Xã. Nhóm Tâm Tâm Xã gồm Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong, Phạm Hồng Thái, Lưu Quốc Long…
Tháng 11-1924, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc từ nước Nga về Quảng Châu, Trung Quốc hoạt động. Tháng 2-1925, Người đã tập hợp những thanh niên tích cực trong tổ chức Tâm Tâm Xã gồm có 9 người (có Lê Hồng Phong) thành lập nhóm“Cộng sản Đoàn”. Tháng 12-1925, Lê Hồng Phong đã tốt nghiệp Trường Quân sự Hoàng Phố, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã giới thiệu Lê Hồng Phong gia nhập Đảng Cộng sản Trung Quốc và cử vào học không quân tại Trường Hàng không ở Quảng Châu 9 tháng.
Khi đánh giá về lớp cán bộ đa tài, trung kiên bất khuất thời kỳ dựng Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Các đồng chí ta như đồng chí Trần Phú, đồng chí Ngô Gia Tự, đồng chí Lê Hồng Phong, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai, đồng chí Hà Huy Tập, đồng chí Nguyễn Văn Cừ, đồng chí Hoàng Văn Thụ và trăm nghìn đồng chí khác đã đặt lợi ích của Đảng, của cách mạng, của giai cấp, của dân tộc lên trên hết, lên trước hết. Các đồng chí đó đã tin tưởng sâu sắc…Các đồng chí ấy đã vui vẻ hy sinh hết thảy, hy sinh cả tính mệnh mình cho Đảng, cho giai cấp, cho dân tộc. Các đồng chí ấy đã đem xương máu mình vun tưới cho cây cách mạng, cho nên cây cách mạng mới khai hoa, kết quả tốt đẹp như ngày nay” ./.
Chi bộ Viện Nghiên cứu Đông Nam Á - Bài tuyên truyền kỷ niệm 120 năm Ngày sinh đồng chí Lê Hồng Phong
Chi bộ Viện Nghiên cứu Đông Nam Á
Viện Nghiên cứu Đông Nam Á